Λέων
Ε’
Ο Λέων Ε΄ ο
Αρμένιος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 813 έως και το θάνατο του στις 25 Δεκεμβρίου 820.
Πρώιμα χρόνια
Ο Λέων
γεννήθηκε στην Αρμενία και ήταν γιος του αρμενικής (κατά το Συνεχιστή του
Θεοφάνους, και "ασσυριακής") καταγωγής πατρικίου Βάρδα. Υπηρέτησε
στην προσωπική φρουρά του πατρικίου και στρατηγού του Θέματος των Ανατολικών
Βαρδάνη, του αποκαλούμενου Τούρκου, μαζί με τον μέλλοντα αυτοκράτορα Μιχαήλ και
τον μέλλοντα στασιαστή Θωμά τον Σλάβο. Όταν ο Βαρδάνης στασίασε το 803 κατά του
αυτοκράτορα Νικηφόρου Α', ο Λέων και ο Μιχαήλ τον εγκατέλειψαν. Ο αυτοκράτορας
αντάμειψε τον Λέοντα με ένα αρχοντικό στην Κωνσταντινούπολη και το αξίωμα του
κόμη των φοιδεράτων. Ο Λέων διακρίθηκε στους κατά των Αράβων αγώνες αλλά μια
ήττα που προκλήθηκε από αμέλειά του όταν ήταν υποστράτηγος του Θέματος των
Ανατολικών και η απώλεια του στρατιωτικού ταμείου του στοίχισαν καθαίρεση, ξυλοδαρμό,
κούρεμα και εξορία.
Το 811, μετά
την καταστροφική ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους του Κρούμου
στη Μάχη της Πλίσκας και το θάνατο του Νικηφόρου Α', ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ
Α' Ραγκαβές ανακάλεσε τον Λέοντα από την εξορία και τον αναγόρευσε στρατηγό του
Θέματος των Ανατολικών. Ο Λέων ήταν ήδη φίλος του Μιχαήλ πριν ο δεύτερος γίνει
αυτοκράτορας αλλά έχει διατυπωθεί και η υποψία ότι η γυναίκα του Λέοντα ήταν
ερωμένη του αυτοκράτορα.
Ως στρατηγός
των Ανατολικών, Ο Λέων καταδίωξε, σύμφωνα με την τότε πολιτική του Μιχαήλ Α',
τους αιρετικούς Παυλικιανούς και Αθιγγάνους.
Άνοδος στην εξουσία
Το 813, ο
αυτοκράτορας Μιχαήλ Α' ανέλαβε, καθυστερημένα, δράση εναντίον των Βουλγάρων του
Κρούμου οι οποίοι συνέχιζαν να λεηλατούν τη Θράκη και κατέλαβαν τη Μεσημβρία.
Στο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα που συγκέντρωσε, συμμετείχαν και δυνάμεις του
μικρασιατικού θεματικού στρατού υπό τον Λέοντα Αρμένιο. Όμως ο Μιχαήλ, ακόμη
μια φορά, επέδειξε αδράνεια καθυστερώντας αδικαιολόγητα να επιτεθεί εναντίον
των Βουλγάρων. Τελικά, αυτοί εισέβαλλαν πάλι στη Θράκη και πλησίασαν το στρατό
του ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει κοντά στην Αδριανούπολη. Η συνεχής
αναβλητικότητα του αυτοκράτορα επέτεινε την πτώση του ηθικού του βυζαντινού
στρατού. Όταν τελικά, στη Βερσινικία, άρχισε η σύγκρουση, ολόκληρα σώματα του
βυζαντινού στρατού τράπηκαν σε φυγή κατά την πρώτη συμπλοκή και η ήττα ήταν
ξανά ολοκληρωτική για την αυτοκρατορία. Κάποιες βυζαντινές πηγές κάνουν λόγο
για εσκεμμένη φυγή του Λέοντα, με σκοπό να ηττηθεί ο αυτοκράτορας και να
καταλάβει αυτός το θρόνο, άλλοι όμως τον αθωώνουν από αυτή τη βαριά κατηγορία.
Το γεγονός ότι υπάρχουν χρονογράφοι (εικονόφιλοι βέβαια) που αμφιβάλλουν για
την εκδοχή της προδοσίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έπρόκειτο για προσπάθεια
σπίλωσης του Λέοντα λόγω της εικονομαχικής πολιτικής του. Είναι χαρακτηριστικό
ότι μέχρι και σήμερα οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο αν πράγματι ο
Λέοντας, ενεργώντας κατ' αυτό τον τρόπο, από πρόθεση πρόδωσε τον αυτοκράτορά
του. Έτσι, άλλοι στηρίζουν την εκδοχή
της εγκληματικής αμέλειας ή προδοσίας και άλλοι δίνουν βάρος στο χαμηλό ηθικό και
την ελλειπή εκπαίδευση των βιαστικά στρατολογημένων νεοσύλλεκτων από τα
μικρασιατικά θέματα, απορρίπτοντας την εκδοχή της προδοσίας ως προπαγάνδα των
εικονόφιλων.
Μετά την
ολοκληρωτική ήττα του αυτοκρατορικού στρατού, ο Κρούμος ήταν πια ελεύθερος να
λεηλατεί ολόκληρη τη Θράκη, φτάνοντας μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Τα
εναπομείναντα στην Αδριανούπολη σώματα του στρατού στασίασαν και προκάλεσαν την
παραίτηση του Μιχαήλ Α', ως υπευθύνου της καταστροφής. Μετά από επανειλημμένες
παρακλήσεις στρατού και φίλων, και τη σύμφωνη γνώμη του παραιτηθέντα
αυτοκράτορα Μιχαήλ, και παρά τους αρχικούς (και, κατά μία άποψη, σκηνοθετημένους)
δισταγμούς, ο Λέων δέχτηκε το αξίωμα. Στη συνέχεια, έστειλε επιστολή στον
Πατριάρχη Νικηφόρο, καθησυχάζοντας τις ανησυχίες του τελευταίου για πιθανή
αναβίωση της εικονομαχίας. Έτσι, στις 11 Ιουλίου 813, στέφθηκε αυτοκράτορας ως
Λέων Ε' από τον πατριάρχη Νικηφόρο, με τη συγκατάθεση του ανώτερου κλήρου και
των εικονοφίλων. Ο Μιχαήλ και τα αρσενικά παιδιά, τα οποία λέγεται ότι
ευνουχίστηκαν για να μη μπορούν, μελλοντικά, να προβάλλουν ως ανταπαιτητές του
θρόνου, κλείστηκαν σε μοναστήρι.
Αντιμετώπιση των Βουλγάρων και άλλες
στρατιωτικές επιτυχίες
Οι Βούλγαροι
του Κρούμου συνεχίζοντας τις επιδρομές τους στα ανυπεράσπιστα πλέον εδάφη της
αυτοκρατορίας, έφθασαν με πολύ στρατό έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης
στις 17 Ιουλίου του 813. Εκεί, μπροστά στους βυζαντινούς οι οποίοι
παρακολουθούσαν μέσα από τα τείχη, ανήμποροι να αντιδράσουν, θυσίασε ανθρώπους
και ζώα. Είναι φανερό ότι, μετά τις δύο διαδοχικές συντριπτικές ήττες των
αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Πλίσκα και τη Βερσινικία, ο Λέων δεν είχε τη
δυνατότητα συγκρότησης νέου αξιόμαχου στρατεύματος. Αλλά και ο Κρούμος σύντομα
κατάλαβε πως δεν μπορούσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και πρότεινε
διαπραγματεύσεις ζητώντας να αποχωρήσει έναντι αδρής εισφοράς. Ο Λέων προσποιήθηκε
πως δέχεται να συναντηθεί με τον Κρούμο, με σκοπό τις διαπραγματεύσεις,
σχεδίαζε όμως να τον παγιδέψει και να τον σκοτώσει. Η συνάντηση έγινε έξω από
την πύλη των Βλαχερνών, όπου όμως από την προηγούμενη νύχτα είχαν κρυφτεί τρεις
βυζαντινοί ένοπλοι με διαταγή να σκοτώσουν τον Κρούμο μόλις δοθεί το σύνθημα.
Τελικά, η παγίδα απέτυχε και ο Κρούμος, έξαλλος με την παρασπονδία των
βυζαντινών, κατέστρεψε με μανία τα προάστια της Κωνσταντινούπολης, τη Σηλυβρία,
την Ηράκλεια, τη Ραιδεστό και άλλα μικρότερα φρούρια της ανατολικής Θράκης. Στη
συνέχεια κατέλαβε την Αδριανούπολη και μετέφερε τους 12.000 κατοίκους της (κατ'
άλλη εκδοχή, 40.000) πέραν του Δούναβη.
Το 814, ο
Κρούμος επέστρεψε στη θράκη καταλαμβάνοντας την Αρκαδιόπολη και άλλες θρακικές
πόλεις και οργάνωσε την πρώην βυζαντινή επαρχία ως τμήμα πλέον του κράτους του.
Στη συνέχεια άρχισε σοβαρές προετοιμασίες με σκοπό να καταλάβει την
Κωνσταντινούπολη. Οι προετοιμασίες περιλάμβαναν την κατασκευή μεγάλου αριθμού
πολιορκητικών μηχανών τις οποίες θα έσερναν χιλιάδες βόδια. Η σειρά των
γεγονότων που ακολούθησαν δεν είναι βέβαια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Κρούμος
πέθανε ξαφνικά και πως ο Λέων, επί κεφαλής του ανασυγκροτημένου στρατού του,
πέτυχε, μετά από στρατήγημα, μεγάλη νίκη εναντίον των Βουλγάρων στη Μεσημβρία,
την άνοιξη του 814. Άλλοι υποθέτουν πως ο Βούλγαρος αρχηγός πέθανε από τα
τραύματά του, αρκετό διάστημα μετά τη μάχη αυτή, και ενώ ετοιμαζόταν για να
πολιορκήσει τη βυζαντινή πρωτεύουσα. ενώ κάποιες πηγές αναφέρουν ότι ο Κρούμος
απαγχονίστηκε από τους υπηκόους του.
Το βέβαιο
είναι πως, με το θάνατο του Κρούμου και τη βουλγαρική ήττα στη Μεσημβρία, τα
δύο αντίπαλα μέρη συμφώνησαν επιτέλους στους όρους της ειρήνης η οποία θα ήταν
τριακονταετής και επανέφερε τα σύνορα των δύο κρατών στην κατάσταση που
βρισκόταν το 780. Επί 75 έτη οι Βούλγαροι δεν ενόχλησαν την αυτοκρατορία.
Το 817, ο
Λέων, βλέποντας το αραβικό Χαλιφάτο των Αββασιδών να σπαράσσεται από εσωτερικές
έριδες, έστειλε στόλο σε επιδρομή εναντίον των αιγυπτιακών παραλίων και
ανακατέλαβε ένα συνοριακό φρούριο στη Μικρά Ασία. Επίσης δημιούργησε στον Πόντο
το Θέμα της Παφλαγονίας στα δυτικά και το δουκάτο της Χαλδίας στα ανατολικά, με
σκοπό την καλύτερη άμυνα των ποντιακών παραλίων από τις επιδρομές των πρωτοεμφανιζόμενων
τότε Βίκινγκ-Ρως. Ήταν φανερό πια πως η βασιλεία του Λέοντα ήταν επιτυχής και
ότι άρχισε να παίρνει με το μέρος του ακόμη και εικονόφιλους.
Αναβίωση της εικονομαχικής
μεταρρύθμισης
Εξασφαλίζοντας
την αυτοκρατορία από τον εξωτερικό κίνδυνο, ο Λέων Ε' άρχισε να εφαρμόζει το
μεταρρυθμιστικό και εικονομαχικό πρόγραμμα των Ισαύρων, γνωρίζοντας ότι πολλοί
πίστευαν ότι η εικονομαχία ήταν συνδεδεμένη με την επιτυχία του στρατού και την
βελτίωση του κράτους. Αποφάσισε λοιπόν να επαναφέρει το ζήτημα της εικονομαχίας
προκαλώντας την αντίδραση του Πατριάρχη Νικηφόρου, ο οποίος επέμενε ότι η
εικονομαχία είχε καταδικαστεί με την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο. Η διαμάχη,
οξυνόμενη από την δράση του εικονόφιλου μοναχού Θεόδωρου Στουδίτη προκάλεσε
ατμόσφαιρα μίσους και αδιαλλαξίας που οδήγησε στην απομάκρυνση του Νικηφόρου
και την τοποθέτηση το 815, του Θεόδοτου στον πατριαρχικό Θρόνο. Ο νέος
Πατριάρχης κάλεσε αμέσως Εκκλησιαστική Σύνοδο στην Αγία Σοφία η οποία επανέφερε
πάλι της εικονομαχικές αποφάσεις της Συνόδου του 754 και καταδίκασε την
εικονολατρεία. Οι εικόνες έπρεπε και πάλι να απομακρυνθούν από τις Εκκλησίες. Η
αναζωπύρωση της εικονομαχίας οδήγησε σε διωγμούς και φυλακίσεις των
εικονόφιλων. Ο Θεόδωρος Στουδίτης εξορίστηκε και οι επίσκοποι που διαφωνούσαν
αφορίστηκαν.
Δολοφονία του Λέοντα Ε'
Ο παλιός
συναγωνιστής του Λέοντα κατά την στάση του Βερδάνη Μιχαήλ οργάνωσε συνωμοσία
κατά του αυτοκράτορα, αποκαλύφθηκε όμως, καταδικάστηκε σε θάνατο και
φυλακίστηκε στο παλάτι. Αλλά τα χαράματα των Χριστουγέννων του 820 οι υπόλοιποι
συνωμότες, μεταμφιεσμένοι σε μοναχούς, μπήκαν κρυφά στην εκκλησία του παλατιού
όπου έψελνε ο αυτοκράτορας και του επιτέθηκαν με μαχαίρια και σπαθιά. Ο Λέων
αμύνθηκε με ένα μεγάλο βαρύ σταυρό. Οι δολοφόνοι όμως ήταν πολλοί και τελικά
τον σκότωσαν. Στην συνέχεια απελευθέρωσαν τον Μιχαήλ και τον ανακήρυξαν
αυτοκράτορα σαν Μιχαήλ Β' και εξόρισαν την οικογένεια του Λέοντα στο νησί
Πρώτη.
Στην Πρώτη
παίχτηκε η τελευταία σκηνή του δράματος. Όπως έγινε και με τα παιδιά του
προκατόχου του Μιχαήλ Α', οι τέσσερις γιοί του Λέοντα, μεταξύ αυτών και ο πρώην
συναυτοκράτορας Συμβάτιος, ευνουχίστηκαν για να μη μπορέσουν να διεκδικήσουν,
μελλοντικά, το θρόνο (το νεότερο από αυτά πέθανε από το τραύμα). Όλη η
οικογένεια, συμπεριλαμβανόμενης της δεύτερης γυναίκας του Λέοντα, Θεοδοσίας,
κλείστηκε σε μοναστήρια των νησιών Πρώτη και Χάλκη.
Κρίνοντας τον
Λέοντα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές
επιτυχίες, σε μια πολύ δύσκολη εποχή για την αυτοκρατορία. Είναι χαρακτηριστικό
ότι τις ικανότητές του στη διαχείριση των υποθέσεων του κράτους παραδέχτηκαν
ακόμη και άσπονδοι εχθροί του όπως ο πατριάρχης Νικηφόρος:
"ει και
αλάστορα, αλλ' ουν επιμελητήν των κοινών η πόλις άνδρα απώλεσεν"
(Ήταν
καταστροφέας [της Εκκλησίας], αλλά όμως το κράτος έχασε ένα άξιο κυβερνήτη)
De Siris